واژه استودان به معنای استخوان دان و واژه گبر به معنای زرتشتی در لغت نامه دهخدا آمده است. استودان گبرها به معنای استخوان دان زرتشتیان است. همچنین با نام برج خاموشان هم آن را می شناسند. ایرانیان در زمان ساسانیان پیرو دین مقدس زرتشت بودند و معتقد بودند نباید عناصر چهارگانه شامل خاک، باد و آب و آتش را آلوده نمود، همچنین سوزندان اجساد آدمیان را حرام می دانستند. لذا وقتی که فردی از میانشان می رفت جسد وی را در قلعه ای به نام استودان که معمولا در بالای کوهی ساخته می شد قرار می دادند تا خوراک حیوانات درنده و پرندگان گردد سپس استخوانهای خشک شده را در حفره های که در اشکال مختلف در کوه در میانه استودان می کندند منتقل می کردند و روی آن را با گچ یا آهک می پوشاندند. در زمان ساسانی به این برج ها برج خاموشان می گفتند.

مراسم تشییع مردگان زرتشتی
زمانی که شخصی در بین ایرانیان زرتشتی از دنیا می رفت جسد وی را تا پای کوهی که روی آن استودان قرار داشت بدرقه می کردند و به موبدی می سپردند که کار حمل جنازه به کوه را به عهده داشت. موبد به همراه گروهی که با او در خارج از شهر سکنی داشتند جنازه را به استودان انتقال می دادند و بعد از مدت معینی که معمولا می دانستند از جسد فقط استخوان هایش باقی مانده است به استودان مراجعه کرده و استخوان ها را به حفره هایی که در کوه در میانه استودان ایجاد می کردند انتقال می دادند. موبد و کارکنان دخمه ها معمولا خانه ای در پای کوه داشتند و هرگز به مردم شهر نزدیک نمی شدند. از آنجایی که اجساد آدمی بعد از ماندن فاسد می شوند و امکان ابتلا به بیماری های مسری بالا می رود، موبدی که در پای کوه مسئول استودان بود هرگز اجازه ورود به شهر را نداشت و آب و غذای وی و همکارانش توسط اهالی منطقه در نزدیکی محل زندگی آنها قرار داده می شد تا نیازی به آمدن به شهر پیدا نکند و بیماری های واگیر در میان مردم شایع نشود.

معماری استودان گبرها یا برج خاموشان
استودان ها به شکل استوانه هایی با ارتفاع 6 متر، با سنگ و ساروج ساخته می شدند. یک استوانه بدون سقف که پرندگان بتوانند به راحتی وارد آن شده و از بقایای اجساد مرگان تغذیه نمایند. معماری آن ها به 3000 سال پیش باز می گردد.

مرمت استودان ها
استودان گبرها در دامنه کوه بی بی شهربانو در شهر ری در سال 1387 مرمت شد و اقداماتی نیز برای ثبت ملی این اثر انجام شده است. استفاده از این اثر از دوران پهلوی اول به دلیل بیماری زا بودن اجساد مردگان ممنوع شد و اکنون بعد از قریب 90 سال تلاش هایی برای قرار گرفتن آن در زمره آثار ملی با نام «شهرخاموشان» صورت گرفته است.

دسترسی
استودان گبرها در شهر ری در مالکیت کارخانه سیمان می باشد که بایستی برای بازدید از این اثر باستانی مجوز میراث فرهنگی داشت و از قبل با مسئولین کارخانه هماهنگ کرد.

◉ آدرس: تهران، شهر ری، چهارراه خط آهن، پشت دانشگاه آزاد اسلامی، سمت راست جاده مشیریه، کوه بی بی شهربانو، کارخانه سیمان ری

.
منابع:
گوگل مپ | https://www.google.com/maps
ویکی پدیا فارسی | https://fa.wikipedia.org
توریستگاه | https://www.touristgah.com
سیری در ایران | https://seeiran.ir