کاخ صاحبقرانیه بنایی است متعلق به قاجاریه و در مجموعه گرانبها نیاوران قرار گرفته است. این بنا در سال 1229 خورشیدی به دستور ناصرالدین شاه ساخته شد و در کنار خود نیز نزدیک به 40-50 خانه 4 خوابه را جای داد تا مکانی باشد برای زنان حرمسرا ناصری. رفته رفته در دوران حکومتی پس از ناصرالدین شاه، تعداد حرمسراها کمتر از گذشته شد تا آن که با آمدن حکومت پهلوی اول تمامی خانه های باقی مانده تخریب شد و تنها کاخ صاحبقرانیه از این بخش مجموعه نیاوران بجای ماند.

وجه تسمیه
در روزگاران حکومت قاجاریه، گاهشمار کشور با امروزه فرق داشت و هر 30 سال را 1 قرن می پنداشتند. از آنجایی که کار اتمام این کاخ همزمان با 1 قرن حکومت ناصرالدین شاه شده بود، او تصمیم گرفت لقب صاحب قرن را بر عمارتش بگذارد و از آن زمان بنا با نام کاخ صاحبقرانیه شهر یافت.

تاریخ کاخ صابقرانیه در زمان قاجار
بنای شاخص صاحبقرانیه شامل فضاهای متنوع نظیر تالار جهان نما یا همان تالار آینه و حوضخانه می باشد. 4 اتاق، دندانپزشکی، منشی دفتر شاه، اتاق هدایا و سرویس بهداشتی، بخش های مختلف تالار آینه را تشکیل می دهند. در کل تالار آینه زیباترین تزئینات این عمارت از کاخ نیاوران را به خود اختصاص داده است. فضای دلنشین حوضخانه نیز در طبقه زیرین قرار گرفته تا از هوای معتدل و دلچسبی را در روزهای مختلف سال برخوردار شود. سقف های چوبی با طرح های چشم نوازشان، کار هنرمندان شیرازی بوده و حوضی مرکزی با مبلمان های فاخر اطرافش قرینگی خاصی به فضا بخشیده اند. معماری این قسمت عمارت با گچبری های استادکارانه و پنجره های ارسی چشم نواز، فضایی مسحور کننده را به وجود آورده اند . این بخش از کاخ، ورودی حرمسراهای ناصرالدین شاه نیز به شمار می رفت.

پهلوی و کاخ صاحبقرانیه
با شروع حکومت پهلوی، رضا شاه توجه زیادی به مجموعه سعدآباد داشت و کاخ و کوشک های متعددی را در آن بنا کرد اما منطقه خوش آب و هوای نیاوران و کاخ چشم نواز صاحبقرانیه باعث شد تا شاه به فکر برپایی مراسم ازدواج محمد رضا پهلوی با فوزیه، شاهدخت مصری، در این ساختمان افتاد. در این زمان کاخ مشغول آماده سازی شد و با تغییر دکوراسیون های بسیار از مبلمان، پرده و فرش های نفیس گرفته تا کارهای مرمتی، سر انجام پس از 8 ماه چهره ای نو به خود گرفت. با این حال هوا نامساعد و بسیار سرد آن روز ها باعث شد تا مراسم ازدواج در مکان دیگری برگذار شود.
فرح پهلوی از معماران قدیمی کشور با دادن طرح های متنوع باعث شد تا باری دیگر کاخ صاحبقرانیه با تغییر و تحولات بسیاری از لحاظ معماری و چیدمان، رو به رو شود. دفتر کار محمد رضا شاه، اتاق مذاکرات خصوصی، اتاق آکوستیک و ضدگلوله شاه مخصوص مذاکرات جنگی، اتاق انتظار سفیران، اتاق استراحت نیمروزی، اتاق هدیه ها، اتاق منشی و دندانپزشکی، بخش های گوناگون کاخ را در پهلوی دوم تشکیل دادند. علاوه بر این فضاها، فرح دیبا بخش حوضخانه را فضایی برای پذیرایی مهمان ها در نظر گرفت.

کاخ صاحبقرانیه پس از انقلاب اسلامی ایران
با پیروزی انقلاب اسلامی، همه وسایل موجود در کاخ صاحبقرانیه ثبت شد. مرمتگران و مهندسان در سال 1374 خورشیدی شروع به مستحکم سازی و بازسازی این عمارت کردند و استادکاران خوش نام ایرانی نیز به مرمت تزئینات آینه کاری ها، گچکاری ها، در و پنجره های آن پرداختند تا باری دگر روحی تازه در صاحبقرانیه دمیده شود. علاوه بر خود بنا، وسایل آن نیز همچین فرش ها نیز مرمت شدند تا از ارزش این آثار ارزشمند کم نشود.
چینش امروزه کاخ صاحبقرانیه به نحوی روایتگر هنر و تاریخچه ایران از قاجاریه تا پهلوی است. عکس های اولیه از این کاخ در زمان ناصرالدین شاه، تابلوهای شاهزدگان قاجاری، فرش های نفیس، نقاشی کمال المک از حوضخانه، آثار لاکی، نگارگری و خوشنویسی هنرمندان کشور، مجسمه ونوس، مدال و نشان ها، سلاح های گرم و سرد زندی و قجری و اسناد فرمان مشروطیت که در همین کاخ به امضا رسید، آثار نمایش داده شده در صاحبقرانیه به شمار می روند. علاوه بر آثار نام برده شده، لوازم لوکسی همچون مبلمان، لوستر، ظروف کریستال و شیشه ای و وسایلی از این قبیل نیز در این کاخ به چشم می خورند و از سرتاسر دنیا گردآوری شده اند.
کاخ با شکوه صاحبقرانیه با شماره 419 در 11 بهمن ماه 1334 به ثبت ملی رسید.

نکته: نرخ بلیط ورودی برای بازدیدکنندگان خارجی 30،000 تومان می باشد.

◉ آدرس: تهران، میدان نیاوران(شهید باهنر) مجموعه موزه های کاخ نیاوران

.
منابع:
گوگل مپ | https://www.google.com/maps
ویکی پدیا فارسی | https://fa.wikipedia.org
توریستگاه | https://www.touristgah.com
سیری در ایران | https://seeiran.ir