سردر باغ ملی با نمای منحصر به فرد خود، یکی از المان های مهم شهر تهران به شمار می رود. این دروازه چشم نواز تا پیش از ساخته شدن برج آزادی، نماد اصلی شهر تهران به شمار می روفت و بنایی است متعلق به دوره قاجاریه.

معماری و تاریخچه سردر باغ ملی
در دوره فتحعلی شاه قاجار یک میدان 400 متر در 400 متر به منظور آموزشهای نظامی به نام میدان مشق در خیابان کوشک مصری فعلی شکل گرفت. در دوره ناصری این میدان بسط داده شد و برای آن دیده بانی تعبیه شد که شاه بالای آن می ایستاد و تمرین های نظامی سربازان و رژه رفتن آن ها را تماشا می کرد. در سال 1299 وقتی که رضا شاه پهلوی کودتا کرد دستور داد که سر دری زیبا برای میدان مشق بسازند که این همان سر در باغ ملی است. این سر در دارای شش لنگه درب فلزی با نقش اژدها و هما می باشد. بالای سر درب نقشه پرچم ایران با نماد شیر و خورشید حک شده بود که در سال 1376 شیر خورشید آن زدوده شد. در دو طرف این نمادها تندیس فلزی رضا شاه نیز وجود داشت که بعد از انقلاب آنها هم برداشته شدند.

به طور کلی این 6 لنگه درب چدنی متعلق به یک درب بزرگ سواره رو و دو درب پیاده رو می باشد. بر روی درب بزرگ ساختمانی با وسعت 24 متر با 8 ستون و یک کلاه فرنگی وجود دارد که کاشیکاری های آن نیز از اروپاییان تقلید شده است. کاشیکاری هایی با نقش شیر و خوردشید، پرچم سه رنگ ایران، تصاویر مسلسل، نقش رضا شاه با اسلحه شصت تیر ماکسیم مورد علاقه اش و سایر طرح های اسلیمی می باشد. داخل این ساختمان کوچک، در بخش بالایی این بنا جایگاه نقاره زنی و تماشای رژه وجود دارد. در داخل این ساختمان کوچک همچنین لحظه تسخیر تهران در کودتای 1299 نقاشی شده است.

البته نقاشی ها و کاشیکاری های مرتبط با رضا شاه با گلوله تفنگ از بین رفته اند. این بنا یکی از زیباترین ساختمان های قدیمی تهران است. در دو طرف این ساختمان کوچک دو برج 8 ضعلی مخصوص دیده بانی وجود دارد. پهلوی اول تصمیم گرفت نیروهای نظامی را به خارج از شهر منتقل نماید و این گونه میدان مشق بلا استفاده ماند. وقتی تصمیم بر این شد که در میدان مشق پارک شهر را بسازند نام این سر در از سر در میدان مشق به سردر باغ ملی تغییر پیدا کرد.

البته بعدها در اطراف این سر درب شرکتهای پست (موزه ارتباطات فعلی) و شرکت ایران و انگلیس، وزارت امور خارجه و موزه ایران باستان ساخته شد اما همچنان این سر در با عنوان سر در باغ ملی پا برجا ماند. امروزه میراث فرهنگی و شهرداری منطقه 12 در پی سنگفرش کردن باغ ملی و برگرداندن آن به حال و حوای صد سال پیش می باشند. جعفرخان کاشانی، معمار سردر باغ ملی است اما افرادی نظیر استاد اسماعیلی، استاد خاک نگار مقدم و کریم منیژه نیز به ترتیب در بخش های سفت کاری، کاشی کاری و ساخت ستون ها با این معمار بزرگ ایرانی همکاری کرده اند.

بدنه ای آجری، ستون ها، برج، جایگاه دیدبانی، بخش نقاره زنی و ورودی، اجزا اصلی سردر میدان مشق را تشکیل می دهند. در گذشته 2 اتاقک نگهبانی نیز وجود داشت اما با ساخت بناهای کمپانی نفت ایران و انگلیس و عمارت پست در غرب و شرق سردر، این 2 اتاقک از بین رفت. طول بنا در حال حاضر به 28 متر می رسد.

آجر مصالح اصلی بکار رفته در این بنای تاریخی به شمار می روند، اما وقتی چشمانتان را از زمین به سمت آسمان حرکت می دهید، با کاشی های رنگارنگ و زیبایی رو به رو می شوید که هر تکه از آن تصاویر و هندسه ای زیبا را به نمایش می گذارند. از طرح های اسلیمی، آیه های قرآنی، اسامی امامان و فرشته پیروزی گرفته تا تصاویر پرچم غرور آفرین ایران، رضاشاه، میدان جنگ، مسلسل و شصت تیر، تمامی طرح های نقش بسته بر روی این کاشی ها را شکل می دهند.

اما این تزئینات تنها به بنا آن ختم نمی شود و خود دروازه های چدنی آن به تنهایی جذاب و منحصر به فرد می باشند. استاد محمد علی کرمانی این درهای چدنی را با دقت فراوان و تزئیناتی چشم نواز به صورت ریخته گری در قورخانه تهران ساخت. اگر به دقت نگاه کنید، در پس زمینه چدنی درها طرح هایی برنجی و برنزی را خواهید یافت. این سردر ها یکی با ابعادی بزرگتر برای ورود سواره روها بود و 2 تای دیگر به منظور عبور پیاده ها به صورت قرینه، کار گذاشته شده اند.

سردر باغ ملی در عین قرینگی، در بخش هایی این تعادل را بر هم زده و آن را می توان در مقایسه نما شمالی و جنوبی به وضوح دید. ضلع جنوبی بنا برعکس نما پشتش، ساده تر بوده و بخشی از برج های 8 ضلعی طرفین سردر با کاشی کاری های زیبا به چشم می خورند.

اگر کمی با دقت به سردر نگاه کنید، سبک آن را ترکیبی از معماری ایرانی و اروپایی خواهید یافت و اتاق کلاه فرنگی جای گرفته در مرکزیت دروازه نیز نشان از استفاده سبک روسی در بنا را دارد. جالب است بدانید در گذشته شخصی در این اتاق به هنگام طلوع و غروب خورشید، در شیپور می نواخت تا مردمان تهران را از زمان مطلع سازد. اما این نوع معماری تنها به سردر باغ ملی منتهی نشده و سایر بناهای قرار گرفته در میدان مشق نیز جلوه گر سبک های متنوع ایرانی و اروپایی هستند.

اگر برای دیدن این دروازه بلند قامت و چشم نواز آمدید به یاد داشته باشید پا به منطقه ای با بناهای ارزشمند و تاریخی گذاشته اید که دیدن هر یک از آن ها بسیار خاطره برانگیز خواهد بود. از این میان می توانیم به خود میدان مشق، موزه ایران باستان، کاخ شهربانی، ساختمان ثبت اسناد و املاک، کاخ وزارت امور خارجه و موزه ارتباطات، موزه استاد صنعتی، موزه ملک، خانه و موزه مقدم و موزه عبرت اشاره کرد.

ثبت ملی
سردر باغ ملی از 2 اردیبهشت ماه سال 1376 با شماره 1968 به ثبت میراث ملی ایران رسید و با گذشت سال های بسیار از ساختش همچنان یکی از پرطرفدار و خاطره برانگیزترین بناهای ایران به شمار می رود.

دسترسی
وسیله نقلیه شخصی: سر در باغ ملی در خیابان امام خمینی واقع شده است.
مترو: با استفاده از خط 1 مترو در ایستگاه امام خمینی از قطار پیاده شوید. سر در باغ ملی در 330 متری این ایستگاه واقع شده است. از این رو با اندکی پیاده روی در خیابان امام خمینی به این سر در می رسید.
اتوبوس: از اتوبوس های خط 376 پایانه فیاض بخش-پایانه وصال نیز می توانید در ایستگاه پارک شهر پیاده شوید، تا سر در باغ ملی از این ایستگاه فقط 200 متر فاصله دارید.

◉ آدرس: تهران، منطقه 11، ضلع شمالی خیابان امام خمینی

.
منابع:
گوگل مپ | https://www.google.com/maps
ویکی پدیا فارسی | https://fa.wikipedia.org
توریستگاه | https://www.touristgah.com
سیری در ایران | https://seeiran.ir